Қазақ халқының өмірлік философиясында ұлттың тәрбиесін, парасатын, еңбекті қадірлеуін айқындайтын даналық сөздер көп. Солардың бірі – «Балық берме, қармақ бер» деген нақыл. Бұл қарапайым ғана мақалдың астарында қоғамның даму жолын, адамның өзін-өзі қамтамасыз ету қабілетін қалыптастыратын терең мән жатыр.
Бұл сөзді тура мағынасында түсінсек:
«Балық берсең – адам бір күн тояды,
қармақ берсең – өмір бойы тояды».
Яғни, біреуге дайын нәрсе берудің орнына, оны еңбек етуге, ізденуге, өз күнін көруге үйрету әлдеқайда пайдалы. Дайын дүние адамды уақытша қуантқанымен, оның ертеңгі өмірін өзгертпейді. Ал еңбек етуге, кәсіпке баулу – оны өмір бойы азықсыз қалдырмайтын өмірлік құрал.
Бүгінгі таңда бұл қағида бұрынғыдан да өзекті. Көптеген елдің, соның ішінде Қазақстанның әлеуметтік саясатында да осы ұстаным басты бағыт болуы тиіс. Қайырымдылық жасауда – бір реттік азық-түлік беру жеткіліксіз. Адамды кәсіби білімге, кәсіпке үйрету әлдеқайда пайдалы. Мемлекеттік көмек бағдарламаларында – жәрдемақымен шектелмей, шағын несие, оқыту курстары, кәсіп ашуға гранттар беру маңызды. Жастар саясаты тұрғысынан – жұмыс іздеп сенделген жасты емес, өз кәсібін ашып, жаңа идея ұсынатын, еңбекқор ұрпақты қалыптастыру керек. Қысқасы, қоғамдағы тұрақтылық та, экономикалық өркендеу де “қармақ беру” қағидасымен тығыз байланысты.
Ислам дінінде де еңбек – адамды абыройға жеткізетін басты құндылық.
Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) былай дейді:
“Адам өз қолының еңбегімен тапқаннан артық дәм татпаған.”
Бұл хадис еңбектің қадірін, маңызын, рухани биіктігін айқын көрсетеді.
Ал Құран Кәрімде де:
“Адамға өз еңбегінен басқа ешнәрсе жоқ” (Нәжм сүресі, 39-аят)
деп, еңбек – адамның тағдырын айқындайтын басты құрал екені айтылады.
Демек, “қармақ беру” – жай ғана өмірлік кеңес емес, діни әрі моральдық жауапкершілік.
Адам өз еңбегімен жетістікке жеткен сайын, оның өзіне деген сенімі күшейеді. Ал үнемі дайын нәрсені күткен адам жалқаулыққа, тәуелділікке, шарасыздыққа бой алдырады.
Жастарды еңбексүйгіштікке, табандылыққа баулу – отбасы мен қоғамның ортақ міндеті.
Әрбір ата-ана баласына дайын ақша беріп қана қоймай, еңбектің қадірін ұғындыруы, өз табысын адал жолмен табуға тәрбиелеуі керек.
Біреуге дайын ас берудің орнына, оны ас әзірлеуді үйрету – өмірлік дағды. Жұмыссыз жүрген адамға ақша беру емес, жұмыс табуға немесе кәсіп бастауға жол көрсету – шынайы көмек. Оқушыға дайын жауап берудің орнына, ойлануға, ізденуге бағыттау – ұстаздықтың ең дұрыс жолы. Осылайша, “қармақ берудің” философиясы – білім мен еңбектің үйлесімі.
«Балық берме, қармақ бер» – қазақтың ғана емес, бүкіл адамзатқа ортақ өмірлік қағида.
Ол адамды тәуелсіздікке, адал еңбекке, өз күшімен өмір сүруге тәрбиелейді.
Қоғамда осы ұстаным кеңінен жүзеге асса, халық та еңбекқор, ел де тұрақты, ұлт та мықты болмақ.
Бүгін біреуге жақсылық жасағың келсе – оның ертеңін қамтамасыз ететін мүмкіндік бер.
Сол кезде ғана көмегің шынайы сауапқа айналады.
Нұркен Мағриденұлы
