Адамзат тарихының даму жолында дін, ғылым және өркениет үнемі өзара байланыста дамып келді. Бұл үш ұғым – бір-бірімен қарама-қайшы емес, қайта керісінше, өзара толықтырып, адам баласының рухани, мәдени және технологиялық өрлеуіне ықпал етуші негізгі күштер.
Дін – адамзат қоғамында алғашқы кезден-ақ дүниетаным мен моральдық қағидалардың бастау көзі болды. Әлемдік діндердің (ислам, христиандық, буддизм, индуизм және т.б.) негізгі мақсаты – адам баласын рухани тазалыққа, адамгершілікке, әділдікке, бейбітшілікке тәрбиелеу.
Ислам өркениетінде, дін тек сенім жүйесі ғана емес, білім мен ғылымды дамытудың қозғаушы күші болды. Құранда: «Оқы! Жаратқан Раббыңның атымен оқы!» (Алақ сүресі, 1-аят) деп басталуы – исламдағы білімге деген үндеудің айғағы. Орта ғасырларда мұсылман әлемі ғылым мен білімнің орталығына айналып, әл-Фараби, Ибн Сина, әл-Хорезми, Ибн Рушд сынды ғалымдар дүниежүзілік ғылымға зор үлес қосты.
Ғылым – табиғат құбылыстарын, әлем құрылымын зерттеу арқылы шындыққа жетудің жүйелі әдісі. Ғылым діннен кейінгі кезеңде дербес дамып, көптеген салада өркениет дамуына серпін берді. Қайта өрлеу дәуірі мен Ағарту кезеңінде ғылым мен технологияның қарқынды дамуы еуропалық өркениетті жаңа белестерге жеткізді. Алайда ғылым тек материалдық жетістіктердің құралы емес. Ол да адамзаттың өмір сүру сапасын арттыруды көздейді. Бұл тұрғыда ғылым мен дін бір-бірін жоққа шығармайды, керісінше, өзара үйлесіп, толықтырып отыруы тиіс. Ғылым табиғатты түсіндірсе, дін адамның ішкі жан дүниесін, моральдық өлшемдерін қалыптастырады.
Өркениет – материалдық және рухани мәдениеттің жиынтығы. Ол ғылым мен діннің өзара әрекеттесуінің нәтижесінде пайда болады. Мысалы, Ислам Алтын ғасыры (VIII-XIII ғғ.) ғылым мен діннің үйлесімді дамуының нақты көрінісі болды. Бұл кезеңде мұсылман әлемі философия, медицина, астрономия, математика, архитектура сияқты көптеген салаларда алдыңғы қатарда болды.
Сол сияқты, Батыс Еуропадағы Қайта өрлеу дәуірі – шіркеудің үстемдігінен ғылымның тәуелсіздікке бет бұруы арқылы өркениеттің жаңа сатыға көтерілуіне себеп болды. Бұл процеске діннің де әсері болды, себебі көптеген ғалымдар діни қайраткерлер болған (мысалы, Грегор Мендель – генетик және монах).
XXI ғасыр – ғылым мен технологияның ғасыры деп есептеледі. Дегенмен, жаһандану мен ақпараттық революция дәуірінде дін де өз маңызын жоғалтқан жоқ. Керісінше, адамзат моральдық дағдарыс пен рухани құлдыраудан қорғану үшін дінге бет бұруда. Этика, биоэтика, экология, жасанды интеллект, гендік инженерия сияқты заманауи ғылым салаларында діннің моральдық бағдары аса қажет. Ғылымның дамуымен қатар пайда болған жаңа мәселелерге дін рухани бағдар береді.
Дін мен ғылым – адамзат өркениетінің екі қанаты. Бірі – рухани биіктікке, екіншісі – танымдық тереңдікке бастайды. Бұл екеуін қарсы қою – тарихтағы ең үлкен қателіктердің бірі. Өркениет тек техникалық прогрестен ғана емес, адамгершілік пен руханияттың дамуына да негізделеді. Сондықтан дін мен ғылымды үйлестіре отырып, адамзат дамудың биік белестеріне жете алады.НҰРКЕН МАҒРИДЕНҰЛЫ
