Қазақ халқының үлкендерді сыйлау дәстүрі — ежелгі ұлттық мәдениет пен ислам дінінің құндылықтары үйлесім тапқан маңызды рухани құбылыс.
Бұл дәстүр халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан өмір салтының ажырамас бөлігі және оның мән-мағынасы тереңде жатыр.
Қазақ қоғамында үлкендерді құрметтеу – басты моральдық-этикалық қағидаттардың бірі. Бұл дәстүрдің басты мақсаты — ұрпақтар арасындағы байланыс пен қарым-қатынасты нығайту. Жас ұрпақ үлкендерді құрметтеп, олардың айтқан ақыл-кеңестерін тыңдауға міндетті деп есептелген. Бұл дәстүр келесі негізгі қағидалармен сипатталады:
- Үлкендердің сөзі — заң;
- Үлкендермен амандасқанда бірінші болып кіші адам сәлем береді;
- Отырыстарда, жиындарда үлкендерге орын беріледі;
- Қарттарды құрметтеу — қоғамдағы әрбір азаматтың парызы.
Исламдағы үлкенді сыйлау ұстанымдары
Ислам діні де үлкендерді сыйлау мен құрметтеуге үлкен мән береді. Исламның негізгі қағидалары бойынша, әрбір мұсылман өзінен үлкендерге құрмет көрсетуі, оларды сыйлауы және олардың кеңестеріне құлақ түруі керек. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.а.с.) үлкендерге құрмет көрсетудің маңыздылығын жиі ескертіп отырған. Бір хадисте ол: «Кішілерге мейірімді болмай, үлкендерге құрмет көрсетпеген бізден емес» деген. Бұл сөздер үлкендердің мәртебесін көтеріп, оларға деген құрметтің исламдағы орнын айқын көрсетеді.
Ұлттық дәстүр мен исламның үйлесімі
Қазақ халқының мәдениеті мен ислам діні бір-бірін толықтырып, рухани үйлесімділікке жетті. Қазақтардың үлкенді сыйлау дәстүрі ислам құндылықтарымен бірегей ұштасқан. Мысалы:
Үлкендерге бата беру дәстүрі исламнан келген ұғымдармен байытылған. Бата бергенде Аллаға жалбарыну, дұға ету — мұның айқын көрінісі.
Көне заманнан келе жатқан дәстүрлердің бірі — қарттарға тағзым ету және олардың ризалығын алу. Исламда да ата-ананың разылығы Алланың разылығымен байланысты деп есептеледі.
Үлкендердің қоғамдағы рөлі
Қазақ қоғамында үлкендер отбасы мен қоғамдағы қадірлі адамдар ғана емес, олар өмірлік тәжірибе мен даналықтың көзі ретінде қарастырылды. Жас ұрпақ үлкендердің өмірден жинаған тәжірибесін үйреніп, олардың айтқан ақылына құлақ салып, өмірде солардан үлгі алуға ұмтылған. Ислам да үлкендердің өмірлік тәжірибесін бағалап, оларға құрмет көрсетуді тәрбиенің ажырамас бөлігі деп таниды.
Қорыта айтқанда, қазақ халқының үлкенді сыйлау дәстүрі мен ислам құндылықтары тығыз байланыста болып, бір-бірін толықтырады. Бұл — халқымыздың ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан рухани мұрасы.
Баян Жанұзақова, журналист- (Мақала «Азаматтық бастамаларды қолдау орталығының» тапсырысымен дайындалды)
