Қазіргі заманғы қоғамдағы өзгерістерге қарамастан, ұлттық құндылықтар адамзаттың рухани-мәдени мұрасының маңызды бөлігі болып қалып отыр. Ұлттық құндылықтар – әр халықтың өмір сүру дағдысы, дүниетанымы мен мәдениетінің көрінісі.
Тәрбие жүйесінің өзегінде осы құндылықтардың болуы жас ұрпаққа адамгершілік, патриотизм және рухани тәрбие берудің негізгі кепілі бола алады. Бұл мақалада ұлттық құндылықтардың тәрбие процесіндегі маңызы туралы талқылайтын боламыз.
Ұлттық құндылықтардың мәні
Ұлттық құндылықтар – белгілі бір халықтың тарихи қалыптасқан рухани, мәдени және әлеуметтік байлығы. Бұл құндылықтарға тіл, дәстүр, әдет-ғұрып, өнер және әдебиет, дін, моральдық нормалар мен қоғамдағы қатынастар жатады. Олар халықтың бірегейлігін айқындайды, оны басқа ұлттардан ерекшелейді.
Мысалы, қазақ халқының ұлттық құндылықтарына қазақ тілі, отбасылық дәстүрлер, қонақжайлылық, үлкендерді құрметтеу, бауырмалдық және табиғатқа деген сүйіспеншілік жатады. Осындай құндылықтар арқылы халықтың мәдениетіне тән ерекшеліктер мен қағидаттар келесі ұрпаққа беріледі.
Тәрбие және ұлттық құндылықтар
Тәрбие беру – ұрпақтан ұрпаққа тәжірибе мен білімді жеткізудің ең негізгі құралдарының бірі. Тәрбие процесінде ұлттық құндылықтар маңызды рөл атқарады, себебі олар арқылы бала қоғамдағы мінез-құлық ережелерін, өмірлік қағидаттар мен моральдық нормаларды меңгереді. Осылайша, балаға тәрбие беру арқылы оны қоғамның толыққанды мүшесі ретінде қалыптастыруға болады.
Тіл мен мәдениет – ұлттық құндылықтардың өзегі. Ана тілі арқылы бала өз халқының тарихын, мәдениетін және дәстүрін біледі. Тіл – халықтың рухани байлығы мен мәдениетінің сақтаушысы. Сондықтан тілге құрмет көрсету, оны үйрету – тәрбие жұмысының маңызды бөлігі.
Дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар бала бойында ұлттық мәдениетке деген сүйіспеншілік қалыптастыруда үлкен рөл атқарады. Мысалы, үйлену тойы мен сүндет тойы, қонақжайлылық дәстүрлері арқылы жас ұрпақ ата-бабаларының мұрасымен танысады, сол арқылы өз халқының мәдениетіне жақындайды.
Ұлттық құндылықтар мен заманауи тәрбие
Заманауи қоғамдағы жаһандану үрдістері мен ақпараттық технологиялардың дамуы ұлттық құндылықтарды сақтауда белгілі бір қиындықтар тудырады. Алайда, бұл ұлттық тәрбиені елемеуге себеп бола алмайды. Қайта, бүгінгі таңда ұлттық құндылықтарды сақтау мен дамыту бұрынғыдан да маңызды.
Отбасы – ұлттық құндылықтарды қалыптастырып, сақтаудың негізгі ортасы. Отбасында ата-ананың балаларға ұлттық дәстүрлер мен мәдениет туралы айтуы, оларды ұлттық мерекелерге қатыстыруы – тәрбие процесінің ажырамас бөлігі. Баланы отбасында кішкентай кезінен бастап ұлттық құндылықтарды құрметтеуге және оларды өмірде қолдануға үйрету керек.
Мектептер мен білім беру жүйесі ұлттық құндылықтарды насихаттаудың тағы бір маңызды ортасы. Білім беру мекемелерінде ұлт тарихы, тіл, әдебиет, мәдениет пен дәстүрлер оқытылып, жастардың ұлттық сана-сезімін қалыптастыру керек. Мұғалімдер ұлттық құндылықтарды білім беру процесінде қолдану арқылы жас ұрпақты патриоттық рухта тәрбиелей алады.
Ұлттық құндылықтардың қазіргі қоғамдағы рөлі
Қазіргі қоғамдағы ұлттық құндылықтардың рөлі өте маңызды. Олар халықтың ұлттық кодын сақтауға, мәдениетін қорғауға және оны болашақ ұрпаққа жеткізуге мүмкіндік береді. Әсіресе жаһандану мен мәдениетаралық байланыстар күшейіп жатқан заманда ұлттық құндылықтарды сақтау – халықтың өміршеңдігі мен біртұтастығын қамтамасыз етудің негізгі шарты.
Ұлттық құндылықтарға негізделген тәрбие адамның рухани дамуына, елге деген сүйіспеншілікті, өз ұлтына деген құрметті қалыптастыруға көмектеседі. Осы құндылықтарды сақтау арқылы қоғамда бейбітшілік, келісім мен өзара құрмет орнатуға болады.
Ұлттық құндылықтар – тәрбие процесінің өзегі. Олар арқылы жас ұрпаққа рухани-адамгершілік, патриоттық және мәдени тәрбие беріледі. Ұлттық құндылықтарды сақтап, оларды ұрпақтан ұрпаққа жеткізу әрбір адамның, әрбір отбасының және қоғамның басты міндеті. Сондықтан білім беру мен тәрбие жүйесінде ұлттық құндылықтарға ерекше көңіл бөлу маңызды.
Ербол Жаулин, «Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы» ҚҚ басшысы
(Мақала «Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы» ҚҚ тапсырысымен дайындалды)